Ρομάντσο στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου

Το ειδύλλιο του Χάρολντ Κόνολι και της Ολγκα Φικότοβα συγκίνησε χιλιάδες ανθρώπους στους δύο, τότε, «κόσμους»

 Του Ν. Α. Κωνσταντόπουλου

Στα δύσκολα και παράξενα, γεμάτα κατασκόπους, μυστήριο, καχυποψία, αυταρχικά καθεστώτα, καταπίεση, αλλά και θερμούς πολέμους, χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, ένα «απαγορευμένο» ειδύλλιο άνθησε στο περιθώριο των Ολυμπιακών αγώνων του 1956. Ενα ειδύλλιο, που έφερε πιο κοντά δύο κόσμους. Στη Μελβούρνη της μακρινής, για αμφοτέρους, Αυστραλίας, συναντήθηκαν δύο εκπρόσωποι του αθλητισμού αυτών των κόσμων. Δεν ήταν αντίπαλοι. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε; Ο ένας, ήταν ο Αμερικανός σφυροβόλος, ιρλανδικής καταγωγής, Χάρολντ «Χαλ» Κόνολι. Ο άλλος ήταν... άλλη. Η Τσεχοσλοβάκα δισκοβόλος, Ολγκα Φικότοβα, που τότε σπούδαζε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου, στην Πράγα. Ο καπιταλιστής και η κομμουνίστρια· και οι δύο είχαν νικήσει σε κείνους τους Αγώνες. Το ειδύλλιό τους συγκίνησε όλο τον κόσμο.

«Η μοίρα μάς έφερε κοντά. Παρότι προερχόμασταν από μακρινές χώρες και από πολιτικά συστήματα που έδειχναν εντελώς ανόμοια, όταν εξετάσαμε τις βασικές αξίες του ανθρώπου, διαπιστώσαμε ότι ήμασταν απολύτως όμοιοι. Προσπαθούσαμε να συνεννοηθούμε με τα ελάχιστα αγγλικά μου και τα στοιχειώδη γερμανικά του, που τα έμαθε όταν είχε πάει στη Γερμανία. Μ' έκπληξη καταλάβαμε πως οι ιδέες και οι απόψεις μας ταυτίζονταν. Από αυτό αναπτύχθηκε, πέρα από την περιέργεια και τη φιλία, και αίσθημα αγάπης», θα πει χρόνια αργότερα η Φικότοβα.
Το ειδύλλιο έγινε ευμενώς αποδεκτό από τα Δυτικά μέσα ενημέρωσης και το κοινό, αλλά δεν κατέστη πολύ δημοφιλές στους ιθύνοντες της τσεχοσλοβακικής αποστολής. Κατέληξε, πάντως, σε γάμο. Το επόμενο έτος ο Κόνολι επισκέφθηκε την πρωτεύουσα της Τσεχοσλοβακίας, την Πράγα, με σκοπό να παντρευτούν. Προς έκπληξη όλων, δόθηκε η άδεια στη Φικότοβα, προφανώς διότι με την υπόθεση ασχολήθηκε ο πρόεδρος της χώρας, Αντονίν Ζαποτότσκι, ο οποίος είχε επισκεφθεί το ζευγάρι λίγες ημέρες πριν.

Ο ιστορικός γάμος.

«Μάρτυρες» στον γάμο («κουμπάροι») ήταν το θρυλικό ζεύγάρι των Τσέχων Ολυμπιονικών, Εμιλ Ζάτοπεκ και Ντάνα Ζατόπκοβα. Είχε προγραμματιστεί να γίνει μια τελετή με λίγους καλεσμένους μεσοβδόμαδα, αλλά το νέο μαθεύτηκε. Και...
«Οταν έφθασε η μέρα του γάμου, το αυτοκίνητό μας δεν μπορούσε να μπει στην πλατεία. Νόμιζα ότι συνέβη κάποιο ατύχημα. Αλλά χιλιάδες κόσμου, κάποιοι λένε 25.000, κάποιοι 30.000, είχαν έλθει να δουν την τελετή. Κάποιοι ήλθαν επειδή δεν είχαν ξαναδεί τον Εμιλ και την Ντάνα. Κάποιοι για να δουν έναν Αμερικανό στην Πράγα. Δεν είχαν ξαναδεί κανονικό Αμερικανό ούτε Αμερικανό πρωταθλητή. Και ο γάμος έγινε φεστιβάλ. Ο κόσμος έχει "πλάκα"», έλεγε αργότερα η Φικότοβα.

Το ζεύγος το 1956.

Το ζευγάρι μετά πήγε στις ΗΠΑ. Η Ολγκα επιθυμούσε να συνεχίσει ν' αγωνίζεται για την πατρίδα της, αλλά η τσεχοσλοβακική Oλυμπιακή Eπιτροπή τής το αρνήθηκε. Μάλιστα, διέδωσε ότι η Φικότοβα ήταν εκείνη που δεν ήθελε να εκπροσωπεί την Τσεχοσλοβακία. Πολλοί συμπατριώτες της δεν ήθελαν καν να τη βλέπουν, πριν να έλθει στο φως η αλήθεια, έπειτα από χρόνια.
Η Ολγκα, κατόπιν αυτού, αγωνίστηκε για τις ΗΠΑ στους Ολυμπιακούς του 1960 (7η), του 1964 (12η), του 1968 (6η) και του 1972 (16η), στους οποίους ήταν η σημαιοφόρος της ομάδας. Εκείνο το έτος σημείωσε την ατομική της επίδοση (57,61μ.), αλλά στους Ολυμπιακούς δεν βρέθηκε σε καλή αγωνιστική κατάσταση και έρριξε μόνο 51,58μ. Πάντως, και αν προκρινόταν στον τελικό, δεν θα μπορούσε να διακριθεί, διότι το επίπεδο του αγωνίσματος είχε ανέβει ραγδαία. Σκεφθείτε ότι η 9η, η Ρουμάνα, Λία Μανολίου, είχε ρίξει 58,50μ., ενώ νίκησε η Σοβιετική, Φάινα Μέλνικ με 66,62μ.
Το 1968 η Ολγκα εξέδωσε βιβλίο για το ειδύλλιο, υπό τον τίτλο
«Οι κρίκοι του πεπρωμένου», προφανέστατα αναφερόμενη στους κύκλους τού Ολυμπιακού σήματος.
Η Ολγκα  και ο Χάρολντ έμειναν μαζί 17 χρόνια. Πήραν διαζύγιο το 1974. Απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Ο ένα γιος, ο Τζιμ, αναδείχθηκε πρωταθλητής των πανεπιστημίων των ΗΠΑ στο δέκαθλο, ενώ υπήρξε και ακοντιστής. Η μία τους κόρη αγωνίστηκε στην εθνική ομάδα βόλεϊ των ΗΠΑ.
Ο Χαλ παντρεύτηκε αργότερα την προπονήτρια, Πατ Γουίνσλου, που είχε μετάσχει σε τρεις Ολυμπιακούς Αγώνες (1960 στα 800 μ., οπότε ακυρώθηκε στον προκριματικό, 1964 και 1968 στο πένταθλο, όπου κατετάγη 7η και 6η, αντιστοίχως). Ο γιος τους, Ανταμ το 1999, με 72,37μ., ήταν 3ος στη λίστα των σφυροβόλων των ΗΠΑ.
Ο Χάρολντ πέθανε στις 18 Αυγούστου 2010. Κατέρρευσε ενώ γυμναζόταν σε στατικό ποδήλατο.

Κανένα εμπόδιο δεν τον σταμάτησε
Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί, όταν την 1η Αυγούστου του 1931 γεννιόταν ο μικρός, Χάρολντ, ότι αυτό το μωρό θα γινόταν ένας από τους σπουδαιότερους σφυροβόλους όλων των εποχών;

Από την κοιλιά τής μητέρας του βγήκε ένα τεράστιο μωρό, βάρους 5,660 κιλών. Το μέγεθός του προκάλεσε, κατά τον τοκετό, εξάρθρωση του αριστερού ώμου, με συνέπεια να υποστούν σοβαρή καταστροφή τα νεύρα του αριστερού βραχιόνα. Το άκρο δεν μπορούσε ν' αναπτυχθεί φυσιολογικά. Κατά την παιδική του ηλικία, ο Χάρολντ «έσπασε» το χέρι του... 13 φορές, συχνά αθλούμενος στο αμερικάνικο ποδόσφαιρο ή στην πάλη! Τελικά, ο αριστερός βραχιόνας ήταν 12,5 εκατοστά του μέτρου κοντύτερος του δεξιού, ενώ όλο το αριστερό χέρι ήταν σε μήκος τα 2/3 του δεξιού! Για να ξεπεράσει, ώς ένα βαθμό, το πρόβλημα, κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες με ειδικές και γενικές ασκήσεις ενδυνάμωσης. Αλλά, πάνω από όλα, είχε πάθος, θέληση, πίστη σ' ένα σημαντικό σκοπό.
Η εφημερίδα «Νιού Γιόρκ Τάιμς» ανέφερε: «Οταν κατέκτησε το χρυσό Oλυμπιακό μετάλλιο, οι φωτογράφοι τού φώναξαν να σηκώσει ψηλά τα χέρια, για μια θριαμβευτική φωτογραφία. Σήκωσε μόνο το δεξί»...
Ηταν μια στιγμή, που, όπως θα δούμε στη συνέχεια, πλήγωσε πολύ, ψυχολογικά, τον σπουδαίο αθλητή, ο οποίος, σημειωτέον, είχε αποφοιτήσει από το κολλέγιο της Βοστώνης και σπούδασε και στο περίφημο UCLA (Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας, Λος Αντζελες).

Η άρση βαρών βοήθησε ουσιαστικά τον Κόνολι
Το εκ γενετής σωματικό πρόβλημα του Χάρολντ Κόνολι, στην πραγματικότητα δεν θα επέτρεπε σε κάποιον να κάνει πρωταθλητισμό. Και, μάλιστα, σ' ένα αγώνισμα, που απαιτεί να έχεις δύο δυνατά χέρια και να σηκώνεις πολλά βάρη στην προπόνηση. Αυτό, όμως, δεν τον εμπόδισε να φθάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο, αποδεικνύοντας ότι, όταν υπάρχει θέληση, και η σωματική αναπηρία μπορεί, τουλάχιστον ώς ένα σημείο, να μην καταστεί εμπόδιο σε μια μεγάλη αθλητική σταδιοδρομία.

Για να ξεπεράσει το πρόβλημα έκανε άρση βαρών. Και όχι μόνο, αλλά γενικότερα ασκήσεις ενδυνάμωσης.
Στα πρώτα χρόνια της εφηβείας του διέπρεψε στη σφαιροβολία και στο αμερικανικό ποδόσφαιρο. Εκπλήρωσε, μάλιστα, ένα όνειρό του. Να γίνει μέλος της ομάδας του γυμνασίου του, αυτό του Μπράιτον της Βοστώνης, και στα δύο αθλήματα.

Στην αποκάλυψη του αγάλματός του, στο Μπράιτον της Βοστώνης.

Με τη σφυροβολία ασχολήθηκε μετά το γυμνάσιο, μάλλον τυχαία. Ως φοιτητής στο κολλέγιο της Βοστώνης, περπατούσε στο στάδιο και βοηθούσε τους σφυροβόλους να μαζεύουν τις σφύρες μετά τις βολές. Σύντομα, ο Χαλ έριχνε τις σφύρες πίσω πιο μακριά από όσο οι σφυροβόλοι στις βολές τους! Αφού αποφοίτησε το 1953, συνέχισε ν' ασχολείται με το αγώνισμα, με στόχο να μετάσχει σε Ολυμπιακούς αγώνες. Κατόρθωσε να προκριθεί για την ομάδα των ΗΠΑ το 1956.
Στις 2 Νοεμβρίου, λίγες ημέρες πριν ν' αναχωρήσει για τη Μελβούρνη, εντυπωσίασε τον κόσμο, καταρρίπτοντας το παγκόσμιο ρεκόρ (67,32μ. του Σοβιετικού, Μιχαήλ Κριβονόσοφ) με 68,54μ. Παρά ταύτα, φαβορί παρέμενε ο Κριβονόσοφ, που τα τρία προηγούμενα χρόνια είχε βελτιώσει το ρεκόρ κόσμου κατά πέντε μέτρα. Στον αγώνα ο Σοβιετικός προηγείτο ώς και την πέμπτη προσπάθεια. Ο Κόνολι, ενθαρρυμένος από τη συγκλονιστική νίκη του Αμερικανού, Τομ Κόρτνι στα 800μ., ξεπέρασε τον Κριβονόσοφ κατά 16 εκατοστά (63,19μ., έναντι 63,03). Στο βάθρο δεν μπόρεσε να σηκώσει και τα δύο χέρια, όπως ζητούσαν οι φωτογράφοι.

«Τη στιγμή του μεγαλύτερου επιτεύγματός μου, ο παλαιός πόνος της αμηχανίας και της ταπείνωσης με κατέλαβε. Σε όλη μου τη ζωή επιθυμούσα να σηκώσω τα δυο μου χέρια πάνω από το κεφάλι. Μερικές φορές ονειρευόμουν πως μπορούσα. Πόσο φυσικό είναι να σηκώνει κάποιος τα χέρια στη νίκη του και πόσο το ήθελα, αλλά ήξερα πως δεν μπορούσα να σηκώσω το αριστερό. Σήκωσα γρήγορα το δεξί και χαιρέτισα», θα έλεγε αργότερα.
Πήρε μέρος σε άλλους τρεις Ολυμπιακούς αγώνες, χωρίς να κατακτήσει ξανά μετάλλιο. Ηταν 8ος το 1960, 6ος το 1964 και 17ος το 1968. Το 1972, στα 41 του, προσπάθησε να προκριθεί ξανά, αλλά κατετάγη 5ος στους αγώνες πρόκρισης (τράιαλς) των ΗΠΑ. Το 1968 ήταν μεταξύ των λίγων λευκών αθλητών, που υποστήριξαν τους μαύρους συμπατριώτες τους στη διαμαρτυρία τους για την καταπίεση που υφίσταντο στις ΗΠΑ.
Κατέρριψε έξι φορές το ρεκόρ κόσμου: Με 68,54μ. το 1956, 68,69μ. το 1958, 70,33μ. το 1960, 70,67μ. το 1962 (ανά δύο χρόνια, δηλαδή) και τέλος, δις το 1965, με 71,06μ. αρχικά και με 71,26μ. τελικά. Αυτό είναι και το ατομικό του ρεκόρ. Αναδείχθηκε 12 φορές πρωταθλητής των ΗΠΑ. Εννέα στον ανοικτό στίβο και τρεις στον κλειστό, με το όργανο των 15,880κ.
Το ατομικό του ρεκόρ στην σφαιροβολία ήταν 14,72μ. και το είχε σημειώσει το 1951.

Δάσκαλος Αγγλικών αλλά και σφυροβόλων
Ο Κόνολι είναι ο τελευταίος σφυροβόλος των ΗΠΑ, που νίκησε σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Μετά τη μακρά αθλητική του σταδιοδρομία, εργάστηκε σε σχολεία ως δάσκαλος Αγγλικών. Αργότερα ανέλαβε διευθυντής των προγραμμάτων των ΗΠΑ για τους Σπέσιαλ Ολύμπικς. Κατά καιρούς προπόνησε πολλούς σφυροβόλους. Αφού αποσύρθηκε από την εργασία του με τους Σπέσιαλ Ολύμπικς το 1999, έστρεψε την προσοχή του στους νεαρούς σφυροβόλους.

Είχαν περάσει πάνω από 40 χρόνια από τη νίκη του και οι ΗΠΑ είχαν πάρει μόνο ένα Ολυμπιακό μετάλλιο στη σφυροβολία, ένα ασημένιο, το 1996 με τον Λανς Ντιλ. Δημιούργησε, λοιπόν, και την ιστοσελίδα, hammerthrow.org (hammer throw = σφυροβολία) για να προωθήσει το αγώνισμά του.
«Ονειρό του ήταν ένας Αμερικανός σφυροβόλος να βρεθεί στο βάθρο των νικητών το 2016. Δεν έζησε για να το δει. 

Το πρόβλημα στο αριστερό χέρι είναι εμφανές.

Αλλά με Αμερικανούς να έχουν νικήσει στα δύο τελευταία παγκόσμια πρωταθλήματα εφήβων (2008, 2010), έχουμε την ευκαιρία», έγραψε ο γιος του, Ανταμ αναγγέλλοντας στα μέλη του ιδρύματος Νεαρών Σφυροβόλων των ΗΠΑ τον θάνατο του πατέρα του.
Ο Κόνολι αφιερώθηκε σε αυτή την προσπάθεια. Επεδίωξε να δώσει την ευκαιρία σε νεαρά αγόρια και κορίτσια να μάθουν το αγώνισμα και να αναδειχθούν σε αυτό. Το έκανε όχι μόνο συγκεντρώνοντας χρήματα για τον οργανισμό, αλλά και προβάλλοντας το αγώνισμα, προπονώντας νεαρούς αθλητές σε όλη τη χώρα, εκπαιδεύοντας προπονητές, οργανώνοντας σεμινάρια, επιδιώκοντας ν' αυξηθούν οι αγώνες. Κατόρθωσε δε, να περιληφθεί η σφυροβολία στ' αγωνίσματα των παίδων. Τ' αποτελέσματα των προσπαθειών ήταν εντυπωσιακά.
Υπερτριπλασιάστηκαν οι μαθητές γυμνασίου με επιδόσεις πάνω από 60μ. Αντίστοιχη ήταν η πρόοδος στα κορίτσια. Αλλά και οι δύο παγκόσμιοι πρωταθλητές εφήβων, ο Γουόλτερ Χένινγκ το 2008 και ο Κόνορ ΜακΚάλουχ μετά, είχαν καθοδηγητή τον Κόνολι.

Η πολυσύνθετη Ολγκα και ο... Γαλάζιος Δούναβης του Στράους
Η γεννημένη το 1932 στην Πράγα, Ολγκα ζει στην Καλιφόρνια.

Η Φικότοβα πρόσφατα. Πάντα ευσταλής.

Εργάσθηκε σε κατάστημα που πουλάει είδη ορειβασίας, ενώ ασχολήθηκε με υποθέσεις του περιβάλλοντος. Την προηγούμενη δεκαετία ειδικεύτηκε σε σπουδές και προπόνηση «ολιστικής φυσικής κατάστασης». Δηλαδή, στην βελτίωση της φυσικής κατάστασης μέσω όλων των παραμέτρων και μεθόδων.
Ως πιστοποιημένη στην Θεραπευτική Ασκηση, καθοδηγεί προγράμματα ευεξίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.

Η Φικότοβα ήταν πολυσύνθετη αθλήτρια. Και τούτο, ως φαίνεται, την βοήθησε να διαπρέψει στην δισκοβολία. Δεν διακρίθηκε μονο στον στίβο, αλλά και στο μπάσκετ και στο χάντμπολ.

Το 1954 κατέκτησε με την εθνική ομάδα της Τσεχοσλοβακίας το ασημένιο μετάλλιο στο πρωτάθλημα Ευρώπης του μπάσκετ. Αγωνίσθηκε και στην εθνική ομάδα της πατρίδας της στο χάντμπολ ως τερματοφύλακας. 

«Το χάντμπολ και το μπάσκετ, είναι δύο πολύ αθλητικά και κινητικά αθλήματα. Πιστεύω ότι, λόγω αυτού, ήδη είχα πολύ καλό νευρο-μυϊκό συντονισμό όταν άρχισα να ρίχνω δίσκο. Ο παλιός προπονητής μου, ο Οτακαρ Γιαντέρα, ο οποίος υπήρξε εκείνη την εποχή ένας πολύ ονομαστός και σεβαστός προπονητής, μου είπε, "με το αθλητικό σου επίπεδο, το μόνο που χρειάζεται είναι να μάθεις την τεχνική και να πιάσεις το ρυθμό της". Και τι έκανε;

Στο βάθρο με τις Σοβιετικές.

Αρχισε παίζοντας τον Γαλάζιο Δούναβη (Σημείωση μπλογκ: το περίφημο βαλς του Γιόχαν Στράους) ξανά και ξανά από τα μεγάφωνα του σταδίου και μ' έβαζε να κάνω στροφές. Μπορώ να πω ότι, πριν να πάω στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μελβούρνης, μάλλον είχα, από την ηλικία των 14 και πριν από τα δύο αυτά έτη της εξειδίκευσης στην δισκοβολία, επτά χρόνια πραγματικά βαριάς προπόνησης», είπε μισό αιώνα μετά τη νίκη της η Φικότοβα, αναφερόμενη στο πόσο την είχε βοηθήσει η θητεία της στο μπάσκετ και το χάντμπολ.

Το προπονητικό σύστημα του Γιαντέρα απέδωσε καρπούς μετά δύο έτη. Η Φικότοβα στην Μελβούρνη χάρισε στην Τσεχοσλοβακία το μοναδικό της χρυσό μετάλλιο στην διοργάνωση και το ένα από τα έξι (1-4-1), συνολικά.

Η Ολυμπιακή νίκη της, μάλιστα, αντίθετα προς του αγαπημένου της, ήταν σχετικά εύκολη και με σημαντική διαφορά. Ερριξε τον δίσκο στα 53,69μ., έναντι 52,54 της Σοβιετικής, Ιρίνα Μπεγκλιάκοβα και 52,02 της, επίσης, Σοβιετικής, Νίνα Παναμαριόβα.