Στο σκαμνί, για.... γλωσσοκτονία

Οι δημοσιογράφοι, αθλητικοί και άλλοι, πρέπει να δικασθούμε κάποτε για γλωσσικά εγκλήματα

Του Ν. Α. Κωνσταντόπουλου

Αν κάποτε, εμείς ο δημοσιογράφοι του αθλητικού ρεπορτάζ «καθίσουμε στο σκαμνί» για… γλωσσοκτονία των ελληνικών, δεν θα μας έχουν αδικήσει. Γλωσσικά εγκλήματα κάνουμε. Αλλά, πρέπει να προσθέσουμε, πως για το ίδιο θα κατηγορηθούν και πάμπολλοι συνάδελφοί μας άλλων ρεπορτάζ, ακόμη και του πολιτικού, που θεωρούνται (προσέξτε: θεωρούνται, δεν είναι κατ’ ανάγκη), καλύτεροι γνώστες της γλώσσας μας.

Δεν λέμε «δολοφονία», διότι πιστεύω πως, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν υπάρχει δόλος. Ανθρωποκτονία, φυσικά, δεν είναι, αλλά φόνος. Οχι, όμως, εξ (το εξ χωρίς απόστροφο, όπως γράφουν πολλοί) αμελείας, αλλά… εκ βλακείας. Γι’ αυτό χρησιμοποιώ την αδόκιμη λέξη, «γλωσσοκτονία». Ας δώσουμε πολλά παραδείγματα:
Γλωσσικό έγκλημα γίνεται με την χρήση του πλάγιου λόγου. Δείγμα άγνοιας βασικών κανόνων αλλά και έλλειψης σκέψης. Λέει ο δημοσιογράφος (ο Θεός να τον κάνει): «Ο προπονητής δήλωσε ότι δεν θα υποτιμήσουμε τον αντίπαλο». Δηλαδή, οι σχολιαστές δεν θα υποτιμήσουν τον αντίπαλο. Κι’ αυτόν πολύ που τον νοιάζει…
Ακουσα τηλεοπτικό «αστέρα» να λέει: «Ο Μαραντόνα είπε ότι ο Μέσι δεν πρέπει ν΄ αγχώνεται για ό,τι πέτυχα». Συνεπώς, ο Μέσι δεν πρέπει ν’ αγχώνεται για ό,τι πέτυχε ο δημοσιογράφος.
Το ίδιο λάθος, όμως, κάνουν και οι πολιτικοί συντάκτες: «Ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι δεν θα υποχωρήσω στις απαιτήσεις των…». Ποιος δεν θα υποχωρήσει; Ο… δημοσιογράφος;
Τι έπρεπε να πουν; Αυτονόητο είναι, αλλά επειδή υπάρχουν και βλάκες δημοσιογράφοι, ας τα παραθέσουμε:
«Ο προπονητής δήλωσε ότι δεν θα υποτιμήσουν τον αντίπαλο».
«Ο Μαραντόνα είπε: Ο Μέσι δεν πρέπει ν’ αγχώνεται για ό,τι πέτυχα».
«Ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι δεν θα υποχωρήσει στις απαιτήσεις των…».
Από μικρός άκουγα στις ραδιοφωνικές περιγραφές ποδοσφαιρικών αγώνων να λέγεται για την ομάδα, η οποία επετίθετο, ότι κατέβαινε π.χ. από δεξιά ή «έκανε κατεβασιά». Εδώ και κάποια χρόνια λένε «έχει ανέβει ψηλά». Και όταν πιέζει τον αντίπαλο μακριά από την εστία της, λένε «πιέζει ψηλά». Πού, στον ουρανό; Και ποιό είναι το σωστό; Τότε που κατέβαινε ή τώρα που ανεβαίνει;

Ρώτησα κάποτε έγκριτο συνάδελφό μου: «Γράφεις ότι πιέζει ψηλά. Αν πιέσει πίσω στην άμυνά της, τι θα γράψεις, πως πιέζει χαμηλά;».

Μου απάντησε το αυτονόητο και αναμενόμενο:

«Οχι. Θα γράψω, πιέζει πίσω». 

«Αρα», του επεσήμανα, «στην άλλη περίπτωση πρέπει να γράψεις, πιέζει μπροστά». Συμφώνησε και το διόρθωσε.

Στην προσπάθειά τους να εντυπωσιάσουν,

οι «τηλεπεριγράφοντες» (αδόκιμη λέξη, αλλά δεν θεωρώ όποιον κάνει περιγραφή αγώνων, υποχρεωτικά δημοσιογράφο ή σχολιαστή, διότι ο δεύτερος πρέπει να είναι γνώστης του αντικειμένου)  αγώνες μπάσκετ καθιέρωσαν, εδώ και λίγα χρόνια, τον… όρο «ταΐζει», με τον οποίον εννοούν πως δίνει πάσα, το παλαιό «τροφοδοτεί», που, ως φαίνεται, δεν τους αρέσει. Ακούσαμε, λοιπόν: «Ταΐζει τον Σχορτσιανίτη». Μα για να ταΐσεις τον Σοφοκλή (φωτογραφία), δεν επαρκεί ολόκληρο εστιατόριο, όχι μια μπάλα. Φυσικά, δεν το λένε μόνο για τον συμπαθέστατο και πολύ καλό παίκτη, αλλά γενικά. Εσχάτως δε, το «ταΐζει» πέρασε και στο ποδόσφαιρο.
Στην προσπάθεια εντυπωσιασμού περιλαμβάνονται και τα «σκοτωμένη πάσα», «σκοτωμένο σουτ», «αφήνει την τούρτα» (αυτό το λένε οι μπασκετικοί) και άλλα ανάλογα.
Ενα άλλο λάθος, στο οποίο υποπίπτουν και αθλητικοί συντάκτες εξαιρετικοί γνώστες της γλώσσας, είναι το «ερασιτέχνης Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός κ.λπ.». Το λένε όταν αναφέρονται στα ερασιτεχνικά σωματεία. Δεν υπάρχει, όμως, ερασιτέχνης Ολυμπιακός. Μόνο ερασιτεχνικός. Ερασιτέχνης είναι ο αθλητής. Οποιος διαφωνεί, μπορεί ν’ αντιληφθεί το λάθος του με το παράδειγμα της ΑΕΚ. Ουδείς λέει ή γράφει «η ερασιτέχνισσα ΑΕΚ». Λένε και γράφουν «η ερασιτεχνική ΑΕΚ»…
Τα τελευταία χρόνια ακούμε και το περίφημο «σπάει την μπάλα». Εμ, με τόσες μπάλες που σπάνε σε κάθε αγώνα, απορώ, πώς επαρκούν για να ολοκληρωθεί το παιχνίδι.
Γνωστός τηλεοπτικός δημοσιογράφος καθιέρωσε πριν από χρόνια μια ηλίθια φράση –για την ακρίβεια δύο: «Η μπάλα δεν έφθασε ποτέ στον τάδε». Και «η μπάλα δεν θα φθάσει ποτέ στον δείνα».
Με άλλα λόγια: Ο τάδε, τουλάχιστον στον συγκεκριμένο αγώνα, για να μη πούμε ποτέ, δεν ακούμπησε την μπάλα. Και στην άλλη εκδοχή, ο δημοσιογράφος προβλέπει ότι ο δείνα, ουδέποτε, τουλάχιστον στο υπό περιγραφή παιχνίδι, αν όχι και σε κάθε άλλο μελλοντικά, θα έλθει σ’ επαφή με την μπάλα…
Φυσικά, οι φράσεις άρεσαν σε πολλούς και τις ακούμε, πλέον κατά κόρον…
Κατά την διάρκεια των αγώνων του παγκοσμίου κυπέλλου ποδοσφαίρου της Βραζιλίας μια λέξη που κυριάρχησε στους σχολιασμούς, ήταν η «υπεραριθμία». Λέξη ανύπαρκτη. Αρρυθμία (όμοια ηχητικά, αλλά διαφορετική σε γραφή και έννοια), μπορεί να έχει, ας πούμε, η καρδιά. Αν είναι μεγάλη η αρρυθμία, άντε ας δεχθούμε ότι η καρδιά έχει… υπεραρρυθμία.
«Παίρνει μέτρα στο γήπεδο». Τι μέτρα παίρνει; Ασφαλείας; Σκληρά; Αυστηρά; Τι, τέλος πάντων; Διότι «παίρνει μέτρα στο γήπεδο», επ’ ουδενί σημαίνει «κερδίζει μέτρα στο γήπεδο», δηλαδή κατεβαίνει (ή ανεβαίνει, επιλέξτε και διαλέξτε) προς την αντίπαλη περιοχή.
Θέλει να πει ο «τηλεπεριγράφων» πως ο τάδε παίκτης συμπληρώνει στον συγκεκριμένο αγώνα 100 συμμετοχές με την εθνική του ομάδα και λέει: «Στην εκατοστή απόψε συμμετοχή». Βρε, το…  θηρίο. Πώς κατόρθωσε και πρόλαβε να κάνει 100 συμμετοχές σ’ ένα απόγευμα;
Λάθος είναι και το «φανταστική απόκρουση», «φανταστικό σουτ» και άλλα ανάλογα. Φανταστικό είναι κάτι που δεν υπάρχει αλλού παρά μόνο στην φαντασία μας. Μια απόκρουση που είναι εκπληκτική και δεν φανταζόμασταν πως μπορεί να γίνει, είναι αφάνταστη.
Λένε όλοι, επιδεικνύοντας έλλειψη φαντασίας (αν και γι’ αυτό δεν απαιτείται δα και ιδιαίτερη φαντασία): «Ξεκίνησε ο αγώνας». Για πού; Ο αγώνας αρχίζει. Δεν κινείται. Οι παίκτες κινούνται. Οι δρομείς ξεκινούν (εκκινούν).
Οι περισσότεροι, που περιγράφουν αγώνες στίβου ή κολύμβησης λένε: «Στην διαδρομή 1 τρέχει (ή κολυμπάει) ο τάδε». Η διαδρομή είναι «Παγκράτι – Κολιάτσου». Ο αθλητής τρέχει (ή κολυμπάει) στον διάδρομο.

Λέτε να μη είναι... γυναίκα;

Πολλάκις η δουλειά γίνεται μηχανικά, χωρίς ο δημοσιογράφος να σκέπτεται. Βλέπουμε, ας πούμε, να ετοιμάζονται οι αθλήτριες για τα 1.500μ. Μας λέει αυτός που περιγράφει: «Οι αθλήτριες των 1.500μ. γυναικών». Θα μπορούσε να είναι και των 1.500μ. ανδρών οι αθλήτριες; Ή βλέπουμε μια πανέμορφη άλτρια του μήκους και λέει: «Η τάδε αγωνίζεται στο μήκος γυναικών». Μήπως θα μπορούσε ν’ αγωνίζεται στο μήκος ανδρών; Εκτός κι αν υπήρχαν… άλλου είδους φήμες και ο δημοσιογράφος έσπευσε να τις διαψεύσει…

Στην προσπάθειά τους να κάνουν επίδειξη γλωσσομάθειας, αρκετοί αθλητικοί συντάκτες, αντί της λέξης «τερματοφύλακας», χρησιμοποιούν το «πορτιέρο». Μια λέξη ανύπαρκτη σε οποιαδήποτε γλώσσα. Υπάρχουν «πορτιέρε» (ιταλικά), πορτέρο (ισπανικά), πορταρούλ (ρουμανικά) αλλά όχι πορτιέρο.
Τα τελευταία χρόνια καθιερώθηκε και η λέξη «διαβάζω». «Διάβασε» την φάση. Τι ακριβώς, διάβασε, δεν μας λέει ο εκάστοτε γλωσσοπλάστης «συνάδελφος». Ούτε, τι ακριβώς έγραφε η φάση…
«Δεν πάνε πίσω», φυσικά, και πολιτικοί συντάκτες. Ακουσα στην τηλεόραση: «Τα θετικά επιτεύγματα της ελληνικής προεδρίας». Αλήθεια, υπάρχουν και αρνητικά επιτεύγματα;
Λένε επίσης: «Μια άλλη ανάγνωση». Ή «Σε μια άλλη ανάγνωση». Και εννοούν, «ερμηνεία» των αποφάσεων, της δήλωσης, των λεχθέντων κ.λπ.
Εδώ και κάποια χρόνια, πολιτικοί και πολιτικοί συντάκτες χρησιμοποιούν μια ανύπαρκτη λέξη: Διακύβευμα. Λένε, συχνά: «Το διακύβευμα των εκλογών». Ή «το διακύβευμα της συνόδου κορυφής». Διακύβευση υπάρχει. Και, μάλιστα, με έννοια διαφορετική από αυτήν με την οποία χρησιμοποιούν το διακύβευμα. Σημαίνει κατά λέξη μεν, «παίζω κάτι στα ζάρια», μεταφορικά δε, «διακινδυνεύω».
Ο Δημήτρης Παπαναγιώτου, ίσως ο καλύτερος διευθυντής που γνώρισα στα 37 μου χρόνια στην «Καθημερινή», μου είχε πει από τον πρώτο, κιόλας, καιρό:
«Οι περισσότεροι δημοσιογράφοι γράφουν ή λένε παραδείγματος χάριν, ‘γίνεται αυτό’, ‘θα γίνει ο αγώνας’, ‘έκανε ρεκόρ’, ‘θα κάνει την τρίτη προσπάθεια’. Χρησιμοποιούν μόνο δύο ρήματα. Ομως υπάρχουν πολλά άλλα: Πραγματοποιείται αυτό, θα διεξαχθεί ή θα τελεσθεί ο αγώνας, πέτυχε, σημείωσε ή κατέρριψε ρεκόρ, θα επιχειρήσει ή θα πραγματοποιήσει την τρίτη προσπάθεια κ.ο.κ.».
Δυστυχώς, η γλωσσική ένδεια εξακολουθεί να είναι εμφανής σε αρκετούς δημοσιογράφους όλων των ρεπορτάζ.
Ας δούμε κι άλλα λάθη:
Λένε, «αυτός είναι 25 χρονών». Ας κλίνετε την λέξη ο χρόνος στην πληθυντικό, για να διαπιστώσετε το λάθος: Οι χρόνοι, των χρόνων κ.ο.κ. Δεν λέμε «των χρονών». Αρα, είναι 25 ετών ή χρόνων.

Εδώ είναι κλειδωμένα τα μέτρα, αλλά και τα... μέρη.

Υπάρχουν και οι λέξεις της μόδας. Μία από αυτές, που αποδεικνύει, πέραν της γλωσσικής ένδειας, και έλλειψη φαντασίας, είναι το «κλείδωσε». Μια άλλη είναι το «τρέχει». Ακούμε, λοιπόν, συχνά:

«Κλείδωσαν τα μέτρα». Ποιόν ή τι και πού κλείδωσαν τα μέτρα; Και γιατί;
Αυτή είναι η συχνότερη φράση. Ακούσαμε, όμως, πρό καιρού, και το εκπληκτικό:
«Η Αστυνομία κλείδωσε τα μέρη όπου εκινείτο ο Μαζιώτης». Εννοούσαν πως η Αστυνομία είχε επιβεβαιώσει ότι σ’ εκείνα τα μέρη εκινείτο ο Μαζιώτης.
Και το άλλο:
«Τρέχουν τα μέτρα». Πού, άραγε, πάνε;
«Ο τάδε τρέχει το πρόγραμμα». «Ο δείνα τρέχει την εταιρεία» Και το (ή την) πηγαίνει, πού;
Ακούμε, επίσης, κυρίως σε τηλεοπτικούς, αλλά και σε ραδιοφω(ο)νικούς, σταθμούς: «Την Παρασκευή, όπου…». Οχι, φυσικά, όπου, αλλά «οπότε». Το όπου δηλώνει τόπο.
Μπορούμε να βρούμε πολλά άλλα γλωσσικά ολισθήματα. Για τώρα, σταματάμε εδώ. Ισως μια άλλη φορά προσθέσουμε μερικά.